Normen en Waarden

Het is alweer meer dan een jaar aan de gang, maar volgens mij heeft het "normen-en-waarden-debat" nog niet veel verhelderd. Ik geloof dat dit komt doordat "normen" en "waarden" op een hoop gegooid worden, dus hierbij mijn duit in het zakje.

Normen zijn afspraken--vaak onuitgesproken--die het samenleven mogelijk maken. Bij welk beroep je een das draagt, of een hoofddoek, hoe je je in een lift opstelt, hoe hard je muziek mag staan ... over de gekste dingen zijn de gekste normen ontstaan, en het kost je het grootste deel van je puberteit om ze te leren. Niemand leert ze allemaal, kijk maar naar wat er aan etiquette-handleidingen bestaat, en hoe die elkaar tegenspreken.

Waarden zijn je ideeen die richting geven aan je leven, ideeen waaraan je je definieert. Voorbeelden zijn vrijheid, zekerheid, liefde, spiritualiteit, welvaart, zingeving, gezondheid, noem maar op. Als je hier in je puberteit al aan gedacht hebt, ben je al verder dan de meeste opiniemakers.

Het verschil is dit: je normbesef bepaalt hoe je omgaat in het maatschappelijk verkeer, je waardebesef is een prive-aangelegenheid dat sturing geeft in je leven. Voor het eerste ben je afhankelijk van de maatschappij: je kan niet in je eentje besluiten links te gaan rijden. In het tweede ben je vrij, en heeft de maatschappij je niets op te leggen.

Een tolerante samenleving als het onze hoort dit verschil te respecteren, dit heet gewetensvrijheid en was de aanleiding van de 80-jarige oorlog. We hoeven niet afwijkende normen te accepteren ("bij ons is eerwraak heel gewoon") maar we kunnen niet voor iemand bepalen wat hij mag denken ("wij vinden homo's vies"). Integratie betekent dan dat iemand de heersende normen begrijpt en respecteert, niet dat hij bepaalde waarden overneemt: in principe heeft de maatschappij geen afgesproken waarden.