Kleine wijziging

Omdat ik denk dat mijn ideeen beter worden na confrontatie met andere standpunten, heb ik het mogelijk gemaakt om te reageren op mijn posts. Even een kleine test, misschien wordt het wel niets. Ik ben benieuwd of dit blog inderdaad gelezen wordt...

Geloof en religie

Vandaag op glad ijs, want ik ben niet gelovig opgevoed. De woorden uit de titel zijn voor mij altijd synoniemen geweest (met godsdienst, spiritualiteit, mystiek, en wazigheid), begrippen waar ik een beetje op neerkeek. Ik heb in de loop der jaren gemerkt dat het dingen zijn waar zelfs ik als wetenschappelijk opgeleide atheist niet buiten sta.

Religiositeit heeft twee aspecten: een persoonlijke en een sociale. Enerzijds spreekt het individuen aan, anderzijds de gemeenschap. Op allebei de vlakken is er in de 20e eeuw veel veranderd, en is nog aan het veranderen -- denk aan het islamdebat nu.

Geloof heeft volgens mij met de individuele beleving te maken. Er zullen altijd vragen zijn waar de wetenschap geen antwoord op heeft, geen zinvol antwoord op kan geven, maar die voor een goed leven toch invulling vragen. Wat is goed? Wat heeft er zin? Waarom is er dood, en lijden? Levensbeschouwing is dus een goed woord. Dit is iets wat mensen kunnen bespreken en ook delen, maar het is emotioneel en niet rationeel van aard. Je kan niet iemand overtuigen om radicaal van geloof te veranderen.

Dan het sociale aspect: religie is iets dat mensen verenigt. Mensen kunnen een deel van hun identiteit halen uit het feit dat ze tot een bepaalde groep behoren. Diensten, rituelen, samenhorigheid, giften horen hier allemaal bij. Het is allemaal vertoon, maar het brengt mensen bij mekaar. Het kan ook beklemmend aanvoelen, omdat mensen gedwongen kunnen worden zich te conformeren... ex-gelovigen keren zich dan ook tegen dit aspect, vaak met behoud van de waarden die ze met de persoonlijke spiritualiteit meegekregen hebben.

Alle ketterijen en reformaties komen uiteindelijk uit het conflict tussen de twee: mensen die hun spiritualiteit niet konden verenigen met het heersende dogma. De europese maatschappij, in het bijzonder de nederlandse, is hierdoor gevormd. De Verlichting en het humanisme zijn opgekomen om deze conflicten te overbruggen, om een (hechte) samenleving te bouwen waar plaats is voor iedere persoonlijke levensbeschouwing.

Een deel van het venijn in het nederlandse islamdebat komt door onbegrip van dit verschil. Veel moslims zijn "culturele" moslims, die erbij willen horen zonder sterke geloofsovertuigingen. Nederlanders zijn zo ge-individualiseerd dat meer dan de helft "ietsist" is (gelovig zonder binding), maar als ze zeggen tot een kerkgemeenschap te horen dan weet je precies wat ze voorstaan. Het is voor autochtonen moeilijk te begrijpen dat iemand hartstochtelijk moslim kan zijn zonder homo's van flatgebouwen te willen gooien of vrouwen te mishandelen: er zijn toch imams die dat preken? Eveneens is het voor moslims moeilijk te begrijpen dat iemand "helemaal niets" is, heb je dan geen tradities of familie, waar leef je dan voor?

Als er over een paar jaar meer begrip is voor verschillende soorten religiositeit, dan is het debat niet meer politiek en polariserend, maar oecomenisch en verenigend.

Normen en Waarden

Het is alweer meer dan een jaar aan de gang, maar volgens mij heeft het "normen-en-waarden-debat" nog niet veel verhelderd. Ik geloof dat dit komt doordat "normen" en "waarden" op een hoop gegooid worden, dus hierbij mijn duit in het zakje.

Normen zijn afspraken--vaak onuitgesproken--die het samenleven mogelijk maken. Bij welk beroep je een das draagt, of een hoofddoek, hoe je je in een lift opstelt, hoe hard je muziek mag staan ... over de gekste dingen zijn de gekste normen ontstaan, en het kost je het grootste deel van je puberteit om ze te leren. Niemand leert ze allemaal, kijk maar naar wat er aan etiquette-handleidingen bestaat, en hoe die elkaar tegenspreken.

Waarden zijn je ideeen die richting geven aan je leven, ideeen waaraan je je definieert. Voorbeelden zijn vrijheid, zekerheid, liefde, spiritualiteit, welvaart, zingeving, gezondheid, noem maar op. Als je hier in je puberteit al aan gedacht hebt, ben je al verder dan de meeste opiniemakers.

Het verschil is dit: je normbesef bepaalt hoe je omgaat in het maatschappelijk verkeer, je waardebesef is een prive-aangelegenheid dat sturing geeft in je leven. Voor het eerste ben je afhankelijk van de maatschappij: je kan niet in je eentje besluiten links te gaan rijden. In het tweede ben je vrij, en heeft de maatschappij je niets op te leggen.

Een tolerante samenleving als het onze hoort dit verschil te respecteren, dit heet gewetensvrijheid en was de aanleiding van de 80-jarige oorlog. We hoeven niet afwijkende normen te accepteren ("bij ons is eerwraak heel gewoon") maar we kunnen niet voor iemand bepalen wat hij mag denken ("wij vinden homo's vies"). Integratie betekent dan dat iemand de heersende normen begrijpt en respecteert, niet dat hij bepaalde waarden overneemt: in principe heeft de maatschappij geen afgesproken waarden.