Macht verdelen

Dit keer vertel ik weer iets dat we allemaal al wisten, maar nog niet zo verwoord hadden. Spellingscorrecties zijn altijd welkom.

Macht grijpen

We hebben allemaal wel een idee wat "macht" is, maar het is lastig precies te definiëren. Ik laat het maar vaag. In de openbare ruimte strijden er veel verschillende belangen om macht of invloed. Soms zijn dit personen, soms instanties, soms ideeën. Macht is schaars, het moet over deze partijen verdeeld worden, en iedereen wil altijd meer. En als er ruimte is, zal dat wel door iemand ingenomen worden.

Wacht even: iedereen wil meer macht. Niet altijd over anderen, maar "vrijheid" is ook "macht over jezelf" en dat vindt iedereen goed. En als er echt mensen zijn die niet meespelen... tja, die krijgen geen macht, en het spel wordt ook zonder hun gespeeld.

Misschien is wel de kracht van een democratie dat de macht zo gelijk verdeeld is; in het algemeen zijn mensen vrij om hun eigen keuzes te maken, zichzelf maximaal te ontplooien, en ook betrokken te zijn bij collectieve beslissingen. En dat ook elke macht gecontroleerd wordt. Een politicus die het te gek maakt, wordt teruggefloten, door collega's, de pers of uiteindelijk door kiezers.

Maar het verdeel-mechanisme kan ook (tijdelijk) haperen. Een instituut als een veiligheidsdienst, bijvoorbeeld, lijkt vrij te beslissen om zichzelf meer macht toe te kennen.
Als er een terroristische dreiging is--wie bepaalt dat? Wie krijgt daardoor extra bevoegdheden? Wanneer mag je dan weer gewoon tandpasta in je handbagage meenemen? Alleen machthebbers boven de veiligheidsdienst kunnen ze weer bevoegdheden afnemen, zelf leveren ze ze niet in.

Een allerdaagser voorbeeld is het management van een grote organisatie, zeg een universiteit. Die heeft veel wettelijke bevoegdheden gekregen, dus de salarissen gaan omhoog. Het controleert zichzelf, zet liever een nieuw gebouw neer dan een nieuw onderzoeksinstituut, en ontslaat liever iemand op de werkvloer dan een (bekende) beleidsmedewerker. De intenties kunnen nog zo goed zijn, langzaamaan gaan er dingen gebeuren die niet gelegitimeerd zijn.

Terug van weggeweest

Na een afwezigheid van anderhalf jaar heb ik mijn weblog weer ontdekt. Ik ben benieuwd of er nog mensen zijn die mij niet uit de RSS-lijst verwijderd hebben en dit stuk lezen zonder dat ik ze erop hoef te wijzen.

Ik ga de boel anders oppakken, met minder nadruk op persoonlijke ervaringen en meer op korte essays. Ik kom geregeld leuke ideeen tegen, of heb ze zelf, en ik wil ze graag hier opslaan. Het eerste gaat over winst (van bedrijven). Wat is winst?

Winst- maximalisatie.

Wat mij is bijgebleven van de lessen economie op de middelbare school is dat bedrijven zullen proberen hun winst zo groot mogelijk te maken: door hun productie af te stemmen op de vraag, zonder dat hun kosten te hoog oplopen. Volgens mij gaat het niet alleen om de intenties van de bedrijven maar ook om een soort evolutionair principe: de bedrijven die dit het beste doen zullen uiteindelijk overblijven in de markt-jungle.

Maar er zijn uitzonderingen op deze regel, bedrijven die succesvol zijn en die duidelijk niet hun jaarwinst maximaliseren. Denk aan "duurzame" ondernemingen als Triodos en Eneco, maar ook aan dotcoms als Amazon en Google, die jarenlang steeds meer verlies maakten maar ontegenzeggenlijk succesvol bleken. Of Apple, die producten maakt waar (nog) geen vraag naar is en dan zeer succesvol vraag creëert.

Het leidend principe kan anders verwoord worden, om deze gevallen ook te beschrijven. Misschien deed mijn economieleraar dat wel, maar was ik niet aan het opletten. Bedrijven proberen niet hun jaarwinst, maar hun totale winst over alle jaren te maximaliseren. Dat kan inhouden dat een bedrijf kan kiezen voor een lagere jaarwinst, als deze zich maar langer doorzet.

Negentiende-eeuwse bedrijven hadden weinig zicht op de toekomst, of op de gevolgen van hun eigen acties. Daarom richtten ze zich uitsluitend op hun kortetermijnwinst, wat het kapitalisme van die tijd een slechte naam gaf. Tegenwoordig is zo veel expertise en onderzoek, dat bedrijven toekomst-strategien kunnen vergelijken: wat zijn de effecten op de markt, op de vraag naar onze producten, op de kansen op een faillisement, of dat een overheid ons werk verbiedt. Doordat ze rekening zijn gaan houden met toekomstige winsten, gaan ze zich langzamerhand duurzamer gedragen. Uit zuiver economisch belang.